अवयव दान : जीवनाला नवी संजीवनी देणारी चळवळ

August 13, 2025

महाराष्ट्र शासनाने अवयव दानाबाबत जनजागृतीसाठी “अंगदान – जीवन संजीवनी अभियान” अंतर्गत ३ ते १५ ऑगस्ट २०२५ या कालावधीत अवयव दान पंधरवडा राबवण्याचा संकल्प केला आहे. या अभियानाचा मुख्य उद्देश आहे अवयव दानाचे महत्त्व समाजाच्या प्रत्येक स्तरापर्यंत पोहोचवणे, यासंबंधीच्या गैरसमजांना दूर करणे आणि समाजात मानवतावादी दृष्टिकोन रुजवून गरजूंना नवजीवन देणे. सामाजिक बांधिलकी आणि मानवता अवयव दान ही केवळ वैद्यकीय प्रक्रिया नसून, ती माणुसकीचा सर्वोच्च सन्मान आहे. एका ब्रेन डेड व्यक्तीच्या अवयवांद्वारे तब्बल सात रुग्णांना नवे जीवन मिळू शकते. यामध्ये यकृत, मूत्रपिंड, हृदय, फुफ्फुसे, स्वादुपिंड, आणि डोळ्यांचा समावेश होतो. तरीही, अवयव दानाबाबत समाजात अनेक गैरसमज आणि अंधश्रद्धा आहेत. महाराष्ट्र शासनाने या अभियानाद्वारे वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि सामाजिक जाणीव रुजवण्याचा प्रयत्न केला आहे. अभियानाची रचना आणि उपक्रम सार्वजनिक आरोग्य मंत्री प्रकाश आबिटकर यांनी स्वतः अवयव दानाची शपथ घेऊन या अभियानाला सुरुवात केली. त्यांनी जनतेला आवाहन केले की, “अवयव दान हे केवळ दान नाही, तर एका व्यक्तीच्या आयुष्यातील सर्वात मोठा परोपकारी कृत्य आहे.” या अभियानांतर्गत खालील उपक्रम राबवले जात आहेत: शाळा, महाविद्यालये, स्वयंसेवी संस्था, धार्मिक संघटना आणि स्थानिक प्रशासन यांच्या सहकार्याने जनजागृती कार्यक्रम आयोजित केले जात आहेत. – रोट्टो (क्षेत्रीय अवयव आणि ऊती प्रत्यारोपण संस्था), सोट्टो आणि झेडटीसीसी (मुंबई, पुणे, नागपूर, छत्रपती संभाजीनगर) यांच्या समन्वयाने कार्यशाळा, चर्चासत्रे आणि प्रबोधन सत्रे घेतली जात आहेत. १५ ऑगस्ट २०२५ रोजी स्वातंत्र्यदिनाच्या निमित्ताने प्रत्येक जिल्ह्यात अवयव दात्यांच्या कुटुंबांचा विशेष सन्मान केला जाणार आहे. यामुळे अवयव दानाची प्रेरणा समाजात पसरेल. वैद्यकीय शिक्षण मंत्री गिरीश महाजन यांच्या मार्गदर्शनाखाली शासकीय वैद्यकीय महाविद्यालये आणि रुग्णालयांमध्येही अवयव दानाबाबत जनजागृती केली जात आहे. यामध्ये प्रत्यारोपण सुविधांचा विस्तार आणि लोकांमधील भीती दूर करणे यावर भर दिला जात आहे. महाराष्ट्रात दरवर्षी हजारो रुग्ण अवयव प्रत्यारोपणाच्या प्रतीक्षेत असतात. यकृत, मूत्रपिंड, आणि हृदय प्रत्यारोपणाची प्रतीक्षा यादी वाढतच आहे. परंतु, अवयव दानाचे प्रमाण अत्यल्प आहे. याचे मुख्य कारण म्हणजे जनजागृतीचा अभाव आणि गैरसमज. उदाहरणार्थ, काही लोकांना असे वाटते की अवयव दानामुळे मृत्यूनंतर शरीर अपूर्ण राहते किंवा धार्मिक दृष्टिकोनातून हे चुकीचे आहे. या अभियानाद्वारे शासन हे गैरसमज दूर करत आहे आणि स्पष्ट करत आहे की अवयव दान धार्मिक आणि सामाजिक मूल्यांशी पूर्णपणे सुसंगत आहे.
कसे सहभागी व्हाल? अवयव दानाची शपथ घेणे अत्यंत सोपे आहे. राष्ट्रीय अवयव आणि ऊती प्रत्यारोपण संस्थेच्या (NOTTO) संकेतस्थळावर (https://notto.abdm.gov.in/) तुम्ही तुमची इच्छा नोंदवू शकता. यासाठी कोणत्याही वैद्यकीय तपासणीची गरज नाही; फक्त तुमची इच्छा आणि कुटुंबाची संमती पुरेशी आहे. शपथ घेतल्यानंतर तुम्हाला अवयव दान कार्ड मिळते, जे तुमच्या इच्छेचे प्रतीक आहे. धुळे, अकोला, ठाणे यांसारख्या जिल्ह्यांमध्ये स्थानिक पातळीवरही जनजागृती कार्यक्रम राबवले जात आहेत. यामध्ये रॅली, नाट्यप्रदर्शन, आणि स्थानिक नेत्यांचा सहभाग यांचा समावेश आहे. विशेषतः ग्रामीण भागात अवयव दानाबाबत माहिती पोहोचवण्यासाठी ग्रामपंचायती आणि स्थानिक स्वयंसेवी संस्थांचा सक्रिय सहभाग घेतला जात आहे.
“जीवन दान, माणुसकीचा सन्मान” महाराष्ट्र शासनाचे हे अभियान केवळ अवयव दानाचे प्रमाण वाढवण्यापुरते मर्यादित नाही, तर ते सामाजिक एकता आणि परोपकाराचा संदेश देते. अवयव दानामुळे केवळ रुग्णांचे आयुष्य वाचत नाही, तर दात्याच्या कुटुंबाला आणि समाजाला एका उदात्त कार्याचा अभिमान मिळतो.
महाराष्ट्र शासन सर्व नागरिकांना आवाहन करते की, या अभियानात सहभागी व्हा, अवयव दानाची शपथ घ्या आणि इतरांना प्रेरित करा. एक छोटीशी शपथ अनेकांना नवजीवन देऊ शकते. चला, या पंधरवड्यात आपण सर्वजण मिळून अवयव दानाच्या चळवळीला गती देऊया आणि महाराष्ट्राला या क्षेत्रात देशात अग्रेसर बनवूया.
अवयव दान – एका जीवनाचा अंत, दुसऱ्या जीवनाचा प्रारंभ!